Znaczenie psychologii ewolucyjnej
Psychologia ewolucyjna jest stosunkowo młodą gałęzią nauki wyrosłą z paradygmatu ewolucjonistycznego. Bazą dla niej jest teoria ewolucji. Jest to podejście nowe, zarówno dla psychologii jak i dla teorii ewolucji. Dla psychologii jest to podejście nowe, ponieważ uwzględnia się w nim teorię ewolucji. Na pierwszy plan wysuwa się znacznie adaptacji i przez nią zostaje rozpatrywana sensowność naszych podstawowych emocji, zachowań, czy sposobów myślenia. Dla teorii ewolucji także jest to innowacja, ponieważ w procesie ewolucji bierze się pod uwagę psychologię człowieka. Głównymi przedstawicielami psychologii ewolucyjnej są Steven Pinker, David Buss, Leda Toolby i John Cosmides. Jest sześć podstawowych założeń psychologii ewolucyjnej, po którymi każdy z wyżej wymienionych przedstawicieli się podpisuje. Pierwsze z nich mówi, że mózg jest rodzajem komputera stworzonego przez naturalną selekcję w celu pozyskiwania i przetwarzania informacji z otoczenia. Dane uzyskane ze środowiska mają służyć do inicjowania określonych zachowań i regulacji procesów fizjologicznych. W drugim założeniu przyjmuje się, że każde indywidualne zachowanie jest generowane przez mózg w odpowiedzi na informacje pobierane z otoczenia. Do tego, aby badać i rozumieć konkretne zachowanie, musimy znać zarówno informacje zewnętrzne, które je inicjują, jak i architekturę mentalną, która je wywołuje. Kolejne założenie głosi, że programy poznawcze ludzkiego mózgu są adaptacjami. Istnieją, ponieważ umożliwiały naszym przodkom przeżycie i reprodukcję. Założenie czwarte sprowadza się do twierdzenia, że programy poznawcze ludzkiego mózgu nie muszą aktualnie być adaptatywne. Czyniły to przez miliony lat w naszym archaicznym środowisku. Piąte: naturalne selekcja sprawiła, że ludzki mózg ma wiele potencjalnych zastosowań i nie ma jednej stałej dominującej struktury. Szóste zaś utrzymuje, że wiedza o naszym mózgu pozwala zrozumieć takie fenomeny jak kultura i społeczeństwo80.
W dyscyplinie tej panuje przekonanie, że psychika człowieka, bilologicznie ujęta, może zostać zrozumiana poprzez odniesienie do procesu adaptacji81. Cech odróżniających człowieka od reszty stworzeń, psycholodzy ewolucyjni upatrują w umyśle i w jego funkcjonowaniu. Sądzą, że, tak, jak w mózgu są ośrodki odpowiedzialne za wiedzenie, słyszenie i czucie, tak samo w trakcie ewolucji ukształtowały się odpowiednie moduły umożliwiające nam uczenie się, podejmowanie decyzji i motywacje.
W psychologii ewolucyjnej twierdzi się, że ludzki mózg jest zbudowany z powiązań neuronalnych zwanych modułami. Zostały one wyselekcjonowane do pełnienia jakichś funkcji adaptacyjnych82. Mechanizmy psychologiczne nie mają jednego stałego zastosowania, czy celu. Mogą być wykorzystywane na różne sposoby. Psycholodzy ewolucyjni podkreślają znaczenie naszej filogenetycznej przeszłości w kształtowaniu się mózgu. Dziewięćdziesiąt procent czasu nasz gatunek żył w zupełnie innych warunkach niż dzisiaj. Postulują zatem, aby strukturę naszego umysłu analizować pod kontem życia naszych przodków, bo tylko wtedy stanie się ona dla nas zrozumiała. Bardzo mocno podkreśla się przekonanie, że nie można odrywać człowieka od jego przeszłości trwającej 10 milionów lat. Psycholodzy ewolucyjni wiedzy istotnej w tropieniu antropogenezy szukają w znaleziskach archeologicznych, w obserwacjach małp człekokształtnych, żyjących jak nasi przodkowie u prapoczątków i w badaniu współcześnie istniejących społeczeństw zbieracko-myśliwskich83.
Natura ludzka - wedle psychologów ewolucyjnych - jest zbiorem uniwersalnych, wspólnych całemu gatunkowi, adaptacji84. A mówiąc szerzej:
Pod pojęciem „natura ludzka” psychologowie ewolucyjni pojmują wykształconą ewolucyjnie, powtarzalną i specyficzną dla gatunku ludzkiego strukturę neuronową i obliczeniową ludzkiego mózgu i umysłu. Zgodnie z tym poglądem elementy funkcjonalne tej struktury wykształciły się w drodze selekcji naturalnej, w celu rozwiązywania problemów adaptacyjnych stojących przed naszymi przodkami, prowadzącymi życie łówców-zbieraczy, oraz dostosowania ich zachowań w taki sposób, aby skutecznie rozwiązywać te problemy85.
Najważniejszą i wspólną wszystkim stworzeniom adaptacją, z punktu widzenia ewolucji, jest zmienność genetyczna. Ta uniwersalna adaptacja wszelkiego życia jest nadrzędna w stosunku do konkretnych zmian gatunkowych pojawiających się na tle zmieniających się nisz ekologicznych. Kwestią sporną w tym dwojakim rozumieniu adaptacji jest to, czy z założenia adaptacje są czymś, co pojawia się w efekcie selekcji naturalnej, czy też wariacje genetyczne, nie są efektem selekcji naturalnej, lecz cechą strukturalną życia i, jak się wydaje, poprzedzają adaptacje? Odnosząc to do ludzkiej natury, psycholodzy ewolucyjni konkludują, że kompleks cech gatunkowych może podlegać dalszym adaptacjom, co samo jest już adaptacją. A to znaczy, że natura ludzka może się zmieniać.
Psychologię ewolucyjną można odróżnić od socjobiologii i etologii. W wielkim uproszczeniu stwierdza się, że w socjobiologii przyjmuje się, że ludzkie zachowanie pochodzi wprost z selekcji naturalnej, a w psychologii ewolucyjnej, że z selekcji naturalnej pochodzi tylko mózg wraz z zachowaniami, które generuje. Etologia za źródło zachowań obierała instynkty, psychologia ewolucyjna utrzymuje, że poza instynktami są dodatkowo mechanizmy psychologiczne, które są z nimi skorelowane86.
Psychologia ewolucyjna spotyka się z licznymi krytykami. Ekolodzy behawioralni - choć również opierają się na teorii ewolucji - nie są skłonni wywodzić wszystkich naszych zachowań i adaptacji psychologicznych z jakiegoś okresu rozwoju naszego gatunku. Zarzewiem konfliktu między psychologią ewolucyjną a ekologią behawioralną jest adaptacja. Ekolodzy behawioralni odrzucają koncepcję, w myśl której bylibyśmy depozytariuszami i realizatorami umodelowanego w naszej archaicznej przeszłości programu adaptacyjnego. Zamiast tego utrzymują, że zachowania, tak zwierząt jak i ludzi, są podyktowane aktualnymi warunkami środowiskowymi (kulturowymi) i zawsze mają na celu zwiększania wartości przystosowawczej osobnika lub gatunku. Według nich scenariusza nie napisała ewolucja, oni pozostawiają go w naszych natywistycznych modułach kognitywnych - jasne jest tu naginanie się do obecnych wymogów ekologicznych87. Według psychologów ewolucyjnych mechanizmy psychologiczne są efektem adaptacji do środowisk plejstocenu, w jakich żyli nasi przodkowie, nie można zatem spodziewać się, by były adaptatywne do obecnego środowiska.
W psychologii rozwojowej również panuje niechęć do adaptacjonizmu. Twierdzi się w niej, że wiele naszych zachowań może być świetnie wyjaśnionych bez odwoływania się do funkcji adaptacyjnej i że zachowania te w ogóle nie są adaptacjami. Kładzie się głównie nacisk na ontogenetyczny rozwój człowieka, jego indywidualną drogę rozwoju.
Filozofowie biologii natomiast całą psychologię ewolucyjną uznają za zbiór niesprawdzalnych hipotez.
komentarze
Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.